سرمایه ی اجتماعی و کارآفرینی

در جامعه‌ی انسانی پدیده‌های بسیاری وجود دارند که بر کنش انسان‌‌‌ها اثرگذارند و کنش انسان‌ها نیز بر آن پدیده‌ها اثر می‌گذارد. کارآفرینی یکی از این پدیده‌ها است که تاریخی به قدمت بشری دارد. کارآفرینی اگرچه یک رویداد اقتصادی است اما متاثر از نظام ارزشی، نگرش‌ها و هنجارهای رفتاری افراد و گروه‌های انسانی است. شخصیت کارآفرینانه افراد موضوعی فرهنگی است که در بستر زمان و با تکوین روحي و روانی فرد قابلیت بروز پیدا می‌کند هنجارهای اجتماعی و فرهنگی سبب تشویق‌شدن یا نشدن انسان‌ها به راه‌اندازی کارهای تازه یا پرداختن به فعالیت‌های اقتصادی می‌شود که سرانجام به افزایش درآمد و دارایی می‌شود. کارآفرینی به عنوان هسته‌ی اصلی فرایند خلق مخاطرات نو شناخته شده و اهمیت ابعاد اجتماعی کارآفرینی هر روز در حال افزایش است. به مانند سایر پدیده‌های علوم اجتماعی که در تعریف مفهوم و مصادیق آن‌ها اختلاف‌نظر وجود دارد کارآفرینی نیز از این قاعده مستثنی نیست. به طور ساده کارآفرینی را می‌توان فرایند تشخیص فرصت و بهره‌برداری از آن‌ها در راستای تولید کالا، یا خدمات نوین دانست. فرصت كارآفريني يك فرصت غير قابل پيش‌بيني است به مثابه فرصت اقتصادي كه تاكنون ارزش‌گذاري نشده است. فرصت‌هاي كارآفريني وجود دارند بدين خاطر كه عاملان متفاوت تصورات متفاوتي از ارزش نسبي منابع دارند، زماني كه منابع به مثابه دروندادهايي كه ايجاد‌كننده‌‌ی ارزش هستند درك شود  فرصت كارآفريني بوجود مي‌آيد.
آنچه توسعه و رشد اقتصادی بر پایه‌ی آن بنا شده، شامل سرمایه‌ی طبیعی، سرمایه‌ی فیزیکی یا تولیدی و سرمایه‌ی انسانی است که به عنوان ثروت یک ملت شناخته می‌شود. این مسئله به تازگی معلوم شده است که این سه نوع سرمایه، فقط بخشی از فرایند رشد اقتصادی را تعیین می‌کنند؛ چرا که این‌ها از راهی که بازیگران اقتصادی با یکدیگر تعامل می‌کنند و به یکدیگر نظم می‌بخشند تا رشد و تو‌سعه را فراهم آورند، چشم می‌پوشند. پس برای بررسی اختلاف رشد میان کشورهایی که از نظر آن سه دسته سرمایه، دارای وضعیت یکسانی هستند، باید در پی حلقه‌ای دیگر بود؛ آن حلقه‌ی مفقوده، سرمایه‌ی اجتماعی است. کارآفرین برای شروع کسب و کاری علاوه بر سرمایه‌های مذکور‌ به سرمایه‌ی اجتماعی نیز نیازمند است.  سرمایه‌ی اجتماعی در قالب شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر اعتماد معنی پیدا می‌کند. صاحبنظران معتقدند سرمایه‌ی اجتماعی شبکه‌هایی از ‌روابط اجتماعی بین افراد یا گروه‌ها است که مشخصه‌ی آن‌ها هنجارهای اعتماد و همیاری است در واقع سرمایه‌ی اجتماعی جنبه‌هایی از ساختار اجتماعی (روابط پایدار بین انسان‌ها) است که دسترسی و استفاده از منابع، امکانات و فرصت‌های موجود بین ‌روابط اجتماعی متقابل مبتنی بر اعتماد را تسهیل می‌نماید. سرمایه‌ی اجتماعی می‌تواند چهار نوع خدمت ارائه دهد:
1.  خدمات اقتصادی: در این حالت می‌توان گفت فقدان سرمایه‌ی اجتماعی در جامعه سبب می‌شود افراد کنش‌های خودخواهانه‌ای در مصرف داشته باشند ولی با وجود سرمایه‌ی اجتماعی، تابع مطلوبیت افراد علاوه بر وجود مصرف خود شخص، حاوی میزان مصرف سایر افرادی که با آن‌ها وابستگی اجتماعی دارند، قرار می‌گیرد.
2.  خدمات اجتماعی: احساس نیاز به انتقال تجربه در انسان‌ها یک نیاز ضروری است و این حالت تنها زمانی به وجود می‌آید که بین افراد کنش‌های مبتنی بر اعتماد متقابل برقرار شود.
3. اعتباریاب: روابطی را که شما در آن به عقاید فرد مقابل احترام بگذارید و در عوض فرد مقابل نیز به عقاید شما احترام بگذارد، سبب ایجاد یک پشتوانه‌ی قوی برای خویشتن‌شناسی و آینده‌نگری خواهد شد. این عمل می‌تواند سبب تشکیل سرمایه‌ی اجتماعی شده و در آینده فرد از این سرمایه خود، برای رسیدن به مقاصد مختلف، بهره‌برداری کند.
4- خدمات اطلاعاتی یا انعکاسی: هر شخصی نیاز دارد تا خود را از نگاه دیگران ببیند، در این حالت فرد به یک دلگرمی برای انجام کار خواهد رسید. وجود روابط اجتماعی بین افراد این امکان را به آنان می‌دهد که بتوانند خود را از منظر دیگران ببینند.
حال سوال این است که این‌ سرمایه چطور می‌تواند بر کارآفرینی اثرگذار باشد؟ تحقیقات نشان داده‌اند سرمایه‌ی اجتماعی از دو طریق بر کارآفرینی اثرگذار است؛ 1. تشخیص فرصت و کسب اطلاعات لازم در زمینه‌ی کسب و کار؛ 2. تامین منابع مالی لازم برای شروع کسب وکار.
تشخیص فرصت اساس کارآفرینی است. ارتباط فرد کارآفرین با سایر افرادی که بین آن‌ها اعتماد و تعهد متقابل وجود دارد می‌تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی اقتصادی، شناسایی بازارهای هدف، و فرصت‌های موجود باشد که ارزش‌گذاری نشده‌اند و تنها ذهن فعال یک کارآفرین می‌تواند از طریق این شبکه‌ها و اطلاعات حاصل از آن‌ها این فرصت‌ها را شناسایی کند. در واقع اعتماد در روابط اجتماعی باعث می‌شود جریان منابع و اطلاعات بین افراد آسان شده و در نتیجه شناسایی فرصت امکان‌پذیر شود. به عبارت بهتر تعامل‌های اجتماعی (‌مبتنی بر اعتماد)، گرایش و تمایل به اشتراک‌گذاری داوطلبانه‌ی دانش را تشویق می‌کنند. اشتراک‌گذاری دانش در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به طور مستقیم موجب تشخیص فرصت‌ها توسط فرد کارآفرین شود. پس از این‌ که کارآفرین فرصتی را شناسایی نمود باید درصدد تامین منابع مالی کسب وکار خود باشد. نتایج تحقیقات نشان داده است کارآفرینان در همین مرحله نیز به سرمایه‌ی اجتماعی متکی‌اند ( بویژه در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه که گرفتن اعتبار برای راه‌اندازی کسب وکار با مشکلات زیادی همراه است). تحقیقات مرکز مدیریت مشاغل کوچک آمریکا  در سال 2006 نشان داد 75 درصد از مشاغل جدید و تازه تاسیس، مسائل مالی خود را با استفاده از شبکه‌ی ارتباط‌های سرمایه‌گذاری غیررسمی تامین می‌کنند، شبکه‌های اجتماعی که از سرمایه‌جویان و سرمایه‌‌گذاران تشکیل می‌شوند. سرمایه‌گذاران و سرمایه‌جویان یکدیگر را با استفاده از دوستان، همکاران، آشنایان و موسسه‌های شغلی که ارتباط خوبی با یکدیگر دارند پیدا می‌کنند. تخمین زده می‌شود این بازار غیررسمی سرمایه به ‌قدری بزرگ‌ باشد که مقدار سرمایه‌ای که در آن فراهم می‌شود، بیش‌تر از سرمایه‌هایی باشد که به وسیله‌ی بازار حرفه‌ای سرمایه‌گذاری تامین می‌شود. از این رو می‌توان گفت عضویت افراد در شبکه‌های اجتماعی و در تماس بودن با دیگران در یک شبکه می‌توانند منجر به دسترسی به منابع برای فعالیت کارآفرینانه شود. در واقع این اعتماد است که اساس سرمایه‌ی اجتماعی و مولد همیاری و همکاری‌های اجتماع-اقتصادی بین افراد است. این اعتماد نه تنها در سطوح بین افراد در قالب شبکه‌های اجتماعی در راه‌اندازی وگسترش کسب و کار نقشی اساسی دارد بلکه اعتماد فعالان اقتصادی و کارآفرینان به نهادهایی نظیر دولت یا سایر نهادهای اجتماعی-اقتصادی می‌تواند توان تولید و ارائه‌ی خدمات نوین را افزایش دهد. یک فعال اقتصادی یا کارآفرین تنها زمانی به دولت خود اعتماد خواهد نمود که محیط مناسب اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را در جامعه‌ی خود شاهد باشد بنابراین سرمایه‌ی اجتماعی نقش مهمی در شناسایی فرصت‌های کارآفرینی از یک سو و تامین منابع مالی از سوی دیگر دارد. اگر چه کارکرد سرمایه‌ی اجتماعی را نباید به این دو گزینه محدود نمود، بلکه می‌توان نقش سرمایه‌ی اجتماعی در شناسایی بازارهای هدف، استخدام نیروهای ماهر و قابل اعتماد، شناسایی ایده‌های نوین کارآفرینی مشاهده نمود.